De toekomst van het portfolio

Hans van Vlaanderen gaat elke dag langs onderwijsinstellingen door heel het land om het online portfolio Simulise te demonstreren. Maar waarom is nog een extra tool in het onderwijs zo hard nodig? Een interview over het onderwijs, vaardigheden en de arbeidsmarkt van de toekomst.

Hoe is Simulise geboren?

Twee studenten van de Haagse Hogeschool, Niels en Alex, waren ontevreden over de bestaande portfolio-tools binnen hun onderwijsinstelling. Bovendien vonden ze het zonde dat al het werk eigendom bleef van de school. Ze dachten: zou het niet mooi zijn als je het portfolio ook mee naar je volgende opleiding of de arbeidsmarkt mocht nemen? Tegelijkertijd had de Haagse Hogeschool zelf de ambitie om ‘iets’ met vaardigheden te doen. Maar dat was vooral een term, er was nog geen analyse, geen doel en geen tool. Dus besloten Niels en Alex zelf zo’n tool te bouwen. De Haagse School was geïnteresseerd in hun portfolio, en ook de Nieuwste Pabo wilde wel een pilot draaien. Simulise was geboren.Langzaamaan werd het bedrijf een serieuze onderneming. Uiteindelijk is Niels een andere weg ingeslagen, en kwam ik erbij. Ik had al ervaring in het onderwijsveld en kon ook de koppeling maken naar het bedrijfsleven en de arbeidsmarkt. Samen met Alex Bouma, die vooral de technische kant voor zijn rekening neemt, wil ik Simulise tot het nummer één portfolio in Nederland maken.

Er bestaan al allerlei digitale systemen. Wat is er nieuw aan Simulise?

Er bestonden al allerlei systemen en systeempjes die álles moesten zijn: een absentielijst, een rapportagesysteem, een portfolio, een elektronische leeromgeving… En dan moest het ook nog gekoppeld kunnen worden aan allerlei andere systemen. In de praktijk werkt dat meestal niet, omdat je nooit alle onderdelen tegelijkertijd optimaal kunt laten functioneren. Terwijl het juist zo belangrijk is dat die vaardigheden de plek krijgen die ze verdienen: in een goed portfolio dat puur is gericht op die vaardigheden. Dat is Simulise geworden.

Door deze duidelijke keuze maken we echt iets moois van dat portfolio. Alles wat we ontwikkelen staat in dienst van de gebruiker (de leerling/student) en zijn vaardigheden. En omdat de leerling centraal staat, is het portfolio ook echt eigendom van de leerling: ook na de studie.

Waarom hebben die vaardigheden eigenlijk een portfolio nodig?

Het portfolio is een omgeving waarin je projecten bewaart en tegelijkertijd jezelf presenteert. En dat is nodig: je diploma zegt wat je hebt gedaan, maar je portfolio vertelt het hoe en waarom. Als ik bijvoorbeeld kijk naar mij eigen loopbaan en opleidingen, dan sluiten die ogenschijnlijk niet goed op elkaar aan. Maar je ziet het wel aan mijn portfolio: ik heb allerlei projecten gedaan waarin ik vaardigheden heb ontwikkeld en dingen heb geleerd die me hebben gemaakt tot wie ik nu ben. Dus ik wil dat laten zien in een eigen omgeving, maar ik wil al die informatie niet per se delen op bijvoorbeeld Linkedin. In het portfolio van Simulise bepaal je zelf wie er toegang heeft, en kun je ook bepaalde delen van het portfolio afschermen of juist laten zien. Onze missie is dan ook dat mensen met het portfolio zich zo goed mogelijk kunnen profileren naar de buitenwereld.

Is al dat gedoe over vaardigheden niet een hype die wel weer overwaait?

Als we kijken naar de huidige economie zien we dat jobhoppen, flexwerken, tijdelijke contracten en ZZP-en de nieuwe realiteit is. En het ziet ernaar uit dat die ontwikkeling alleen maar verder gaat. Het digitale portfolio is een tijdloze tool die rekening houdt met de toekomst. Daarom hebben wij duidelijk gekozen voor een portfolio: het is geen lestool. Wij geven geen les, we hebben geen lesmateriaal, wij bepalen niet wat de kinderen moeten leren. Het maakt dus niet uit als de lesstof volgend jaar verandert of als er een nieuwe lesmethode komt. Niet de school, maar de leerling is het uitgangspunt. Dus het systeem is tijdloos én toekomstbestendig: de school kan zelf bepalen met welke vaardigheden er wordt gewerkt en welke opdrachten erin komen te staan.

Leerlingen moeten al zo veel presteren. Zijn vaardigheden wel geschikt om te meten?

Het is niet de bedoeling om maximaal te scoren of om er een wedstrijd van te maken, maar juist om te laten zien wie je bent. Daarom zit er in Simulise een competentiediagram dat zichtbaar maakt waar jouw sterke punten zitten. Sommige mensen zijn heel goed met details en werken heel precies, en zullen misschien nooit goed worden in het leiden van projecten. Dat is niet slecht of goed, het is gewoon wie iemand is. Het is waardevol en functioneel om dat inzichtelijk te maken. En niet door zelfbeoordeling, (zoals op een cv) maar echt gestaafd door een autoriteit (docent, stagebegeleider), door middel van opdrachten, feedback van de community, evaluaties, blogs, verslagen en opdrachten die zijn gekoppeld aan de vaardigheden. Dus alles is erop gericht om jezelf te laten zien, gewoon zoals je bent en hoe je jezelf ontwikkelt.

Waarom zouden scholen Simulise moeten gebruiken?

Veel dingen die leerlingen nu leren, zijn morgen weer achterhaald. Die ontwikkelingen gaan zo snel dat scholen zeggen: ik weet gewoon niet hoe het over tien jaar zit. Daarom moeten we kinderen opleiden tot kritische, onderzoekende mensen. Dat ze bijvoorbeeld onderscheid kunnen maken tussen nepnieuws en echt nieuws. Dat ze zich aan kunnen passen als de arbeidsmarkt daar om vraagt. En dat is waar de vaardigheden om de hoek komen kijken. Scholen weten dat ze er iets mee moeten, maar hebben hun handen vol aan het bestaande curriculum: er moeten gewoon proefwerken en examens worden gedaan. Daarom brengt Simulise die vaardigheden tot leven binnen het bestaande lesprogramma. Zo kun je de huidige opdrachten en lesstof koppelen aan de vaardigheden, en die meetbaar en inzichtelijk te maken. Dat geeft het onderwijs toegevoegde waarde.

Wat betekent Simulise precies voor de leerling zelf?

Veel leerlingen weten best: dit doe ik niet alleen voor school, maar voor mezelf en voor ‘later’. Maar het blijven scholieren en voor hun is lesstof vaak een ver-van-mijn-bedshow. Wij willen daarom in het voortgezet onderwijs ook de ouders erbij betrekken en duidelijk maken: wat je nu leert heeft straks echt betekenis. Het portfolio is heel interactief, het werkt met community’s en blogs zoals leerlingen al van sociale media gewend zijn. Ze hebben zelf de regie over hun portfolio, ze zijn met hun eigen ontwikkeling bezig waardoor de stof ook meer gaat leven.

Op hogescholen zijn studenten wel al echt met hun toekomst bezig. We zien dat studenten zich heel goed realiseren dat ze die stage eerder gaan krijgen als ze een mooi portfolio hebben. Dat is voor hen heel concreet. Bovendien willen ze al hun opdrachten, stage- en reisverslagen niet alleen voor school maken maar willen ze het ook aan vrienden te laten zien en bewaren als mooi tijdsdocument. Voor hen is het portfolio echt iets om trots op te zijn.

Binnen het onderwijsveld wordt gesproken over een plusdocument. Kan Simulise daar een rol in spelen?

Het plusdocument moet een korte bijlage worden bij het diploma dat meer inzicht geeft in wie de leerling is. Maar hoe bepaal je wat daar op moet staan? Met te veel vastomlijnde definities wordt het een soort tweede diploma, waarin we wéér moeten scoren op bijvoorbeeld ‘wie is de beste op creativiteit’. Dat is onwenselijk. Tegelijkertijd moet het wel iets zeggen over de persoon, wat de leerling heeft laten zien buiten de normale schoolactiviteiten en welke vaardigheden hij of zij ontwikkeld heeft.

Wij bezoeken veel scholen en daar horen we: zo’n plusdocument blijft beperkt, dus hoeveel gaat dat nu eigenlijk echt zeggen? Een complete schets van iemands persoonlijkheid, dat krijg je op zo’n A4tje niet gepropt. Bovendien moeten docenten dan voor elke leerling een vriendelijk verhaaltje uit de mouw schudden, wat alleen maar extra tijd kost en eigenlijk weinig meerwaarde heeft. Daarom vind ik dat het plusdocument een soort uittreksel moet zijn van een portfolio. Want daarin staat bijvoorbeeld niet alleen dát een leerling in de leerlingenraad heeft gezeten, maar ook wát hij daarin heeft bijgedragen. We willen voorkomen dat het plusdocument een soort cv wordt en dat leerlingen buitenschoolse activiteiten gaan doen om maar dat plusdocument te vullen. Dan wordt het wéér een prestatierace. Het portfolio van Simulise haalt die druk weg, en laat op een leuke en realistische manier aan de wereld zien: dit is wie ik ben, en daar ben ik trots op.